İnfina Blog

“Bütün yumurtaları aynı sepete koyma.”
“Paniğe kapılma.”
“Amacını bil.”

Yukarıdaki cümleler yatırım dünyasının altın kurallarından sadece birkaç tanesi. Her ne kadar bu kurallar farklı zaman dilimleri ve farklı piyasalar için geçerliliklerini korusalar da, yatırım yapmak oldukça kişisel bir süreç. Bu durum özellikle bireysel yatırımcılar için geçerli oluyor. Risk profili, bir yatırımcı için optimum seviyede olan yatırım riski olarak tanımlanabilir. Optimum seviyede olan risk ise yatırımcının risk kapasitesi, risk toleransı ve risk ihtiyacının dengede olduğu noktadır:

Bir yatırımcının “doğru” yatırımı yapabilmesi, her şeyden önce risk profilinin doğru hesaplanmasına bağlıdır. Bunun yapılabilmesi için de risk kapasitesi, risk toleransı ve risk ihtiyacının ayrı ayrı ölçülmesi gerekmektedir. Bu kavramları biraz daha yakından inceleyelim: Risk Kapasitesi: Risk Kapasitesi, yatırımcının ne kadar risk alma gücü olduğunu ölçer. Bir örnek üzerinden ilerleyelim: Bir varlık danışmanıyız ve önümüzde iki tane yatırımcı profili var. Ahmet 27 yaşında, bekar, kendi evinde oturuyor ve hiç kredi borcu yok. Diğer yatırımcımız Mehmet de 27 yaşında, eğitim ve mesleki durumu da Ahmet ile aynı. Ancak Mehmet evli ve üç çocuk babası. Eşi çalışmadığı için Mehmet kendisi dışında dört kişiyi geçindirmek zorunda. Buna ek olarak kirada otuyorlar ve Mehmet’in yüklü bir ihtiyaç kredisi borcu bulunuyor.

Ahmet ve Mehmet’in yüksek risk toleranslarına ve iddialı finansal hedeflere sahip olduklarını varsayalım. Böyle bir durumda Ahmet rahatlıkla yüksek riskli yatırımlar yapabilir. Ancak Mehmet her ne kadar istese de yüksek finansal risk almamalıdır. Yüksek riskli bir yatırımla gelebilecek olası bir kayıp, Mehmet’i zor durumda bırakacaktır.

Risk kapasitesi, yatırımcının geliri, bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı ve ne kadar kredi borcu olduğu gibi doğrudan sorularla ölçülmektedir.

Risk Toleransı: Risk toleransı, yatırımcının olası getiriler için ne kadar kaybetmeyi göze aldığını ölçmeye çalışır. Yatırımcıların risk toleransının doğru ölçülebilmesi için kısa vadeli ve uzun vadeli riskli davranışta bulunma istekliliğinin analiz edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle yatırımcıların risk toleranslarını belirlerken psikometrik anket soruları kullanılarak karakteristik risk isteklilikleri analiz edilmelidir. Yatırımcıların risk toleranslarını belirlerken dikkat edilmesi gereken diğer önemli noktalarsa, kullanılan soruların içeriği ve ankette kullanılan soru sayısıdır.

Kişilerin gündelik hayatlarındaki risk tercihleri ile finansal kararlarında aldıkları risk birbirinden tamamen farklıdır. Örneğin “yamaç paraşütü gibi tehlikeli bir spor yapan bir kişi aynı zamanda yüksek riskli yatırım kararları almak ister” gibi bir yaklaşımda bulunmak çok yanlış olur. Bu nedenle risk toleransı sorularının kişilerin finansal hayatlarıyla ilişkili olması gerekmektedir.

Risk toleransını analiz ederken kullanılan soru sayısı güçlü bir analiz yapmaya yetecek miktarda olmalıdır. Öte yandan risk anketlerinde çok fazla sayıda soru kullanımı yatırımcıların dikkatlerinin azalmasına, bunun bir sonucu olarak da hatalı cevaplar vermelerine ve ölçüm hatasının artmasına sebep olacaktır. Bu yüzden risk toleransı ölçülürken doğru soru içeriklerini ve optimum soru sayısını bulmak oldukça önemlidir.

Risk İhtiyacı: Yatırımcıların finansal hedeflerine ulaşabilmeleri için almaları gereken risk seviyesini ifade etmektedir. Risk ihtiyacı belirlenirken yatırımcıların araba, düğün, okul harcamaları veya emeklilik gibi farklı tipte ve vadede finansal hedefleri göz önünde bulundurulmalıdır. Yatırımcıların risk profilleri ve yatırım stratejileri oluşturulurken finansal hedeflerin de dikkate alınması, yatırımcıların motive olmalarını ve bu sayede uzun vadeli yatırım alışkanlığı kazanmalarını sağlayacaktır.

Kişiye özel yatırım stratejisi oluşturmada risk ihtiyacının önemini küçük bir örnek üzerinden değerlendirebiliriz. Sevim on yılı aşkın süredir hayalini kurduğu evi satın alabilmek için yatırım yapıyor. Finansal hedefi olan 1.000.000 TL birikimin 980.000 TL’sini biriktirmiş durumda. Sevim yüksek risk toleransına ve risk kapasitesine sahip bir yatırımcı olsa da, bu noktada finansal hedefine çok yakın olduğu için yatırımları yüksek riskli bir strateji ile yönetilmemelidir. Çünkü yüksek riskli yatırım sonucunda olası getiri kayıpları Sevim’in istediği sürede hayalindeki evi alamamasına sebep olabilir.

Farklı örneklerde görebileceğimiz üzere yatırımcıların risk profili analiz edilirken sadece bir faktöre odaklanmak yeterli değildir. Her bir yatırımcı özelinde risk kapasitesi, toleransı ve ihtiyacı arasında hassas bir denge kurulmalıdır. Risk profili bu kapsamda analiz edilerek yatırım stratejilerinin oluşturulması yatırımcıların istekli oldukları risk seviyesinde yatırım yapmalarını, bu yatırımların riskine finansal olarak dayanabilmelerini ve finansal ihtiyaçlarına kolaylıkla ulaşabilmelerini sağlayacaktır. Bu denge üzerinden hareket eden yatırımcılar hem tedirgin olmadan yatırım yapabilecek hem de uzun vadeli yatırım alışkınlığına sahip olacaklardır.

Peki Türkiye’deki risk profillemesi nasıl yapılıyor? Finansal kurumların müşterilerine risk profillerine uygun yatırım hizmetleri verebilmeleri için Uygunluk, Yerindelik ve RPA (risk profili anketi) testleri uygulanıyor.

Finansal kurumlar, bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti almak isteyen müşterilerine Yerindelik Testi’ni uygulamak zorundalar. Yerindelik Testi sonucu uygun bulunmayan müşteriler kurumun bu hizmetlerinden faydalanamıyorlar.

Finansal kurumların sermaye piyasalarında yatırım fonu ve kamu borçlanma araçları dışındaki enstrümanlara yatırım yapmak isteyen müşterilerine ise Uygunluk Testi’ni çözdürmeleri gerekiyor. Bu test sonucunda müşterilerin hangi kıymetlere yatırım yapmak için “uygun” oldukları ortaya çıkıyor. Ancak isteyen müşteriler, Uygunluk Testi sonucu yatırım yapamayacakları kıymetlere yatırım yapmayı tercih edebiliyor.

Risk Profili Anketi’nin kısaltması olan RPA, yalnız Bireysel Emeklilik şirketleri tarafından uygulanıyor. Emeklilik şirketlerinin bu testi katılımcılarına uygulaması zorunlu tutulmuyor. Katılımcının tercihine bırakılan RPA’ni çözmeyen katılımcılar kurumların standart veya katılım standart fonlarına yönlendiriliyor. Ülkemizde önemi giderek artan robo-danışmanlar sayesinde emeklilik şirketi katılımcıları, fon dağılım değişiklik haklarını PYŞ’lere devredebiliyor. (Hazine müsteşarlığının Fon Tercihi, Fon Dağılımı Değişikliği ile Bu Hakların Devrine İlişkin Genelgesi (2017/21)) Bu durumda emeklilik şirketlerinin yerindelik testi yerine yalnızca RPA’ni uygulamalarına izin veriliyor.

Ülkemizde uygulanmakta olan bu üç testin, müşterilerin risk profilini yazımızın başında bahsettiğimiz kapsamda hesaplayabilmesi için geliştirilmesi gerekiyor. Testlerin yatırımcıların risk toleranslarına odaklanarak analiz yapmaları, çok sayıda soru kullanılması, sorulardan bazılarının finansal okur-yazarlık gerektirmesi ve testlerin uygulanma yöntemi müşterilerin bu süreci angarya olarak görmesine ve soruları dikkatsiz bir şekilde cevaplamalarına sebep oluyor.

Finans kurumlarının bu testleri iyileştirmeleri ise mümkün! Yerindelik ve Uygunluk testlerinin asgari içeriğe bağlı kalınması koşuluyla geliştirilmesine izin veriliyor. RPA’nde ise içerik değişimine izin verilmese de kurumların kendi ek testlerini uygulamalarına izin veriliyor. Ayrıca üç testin de elektronik ortamlardan müşterilere ulaştırılmasına izin veriliyor. Yani kurumların iyileştirilmiş risk profili anketleri kullanarak yatırımcılarını daha yakından tanımalarının ve onlara en uygun kişisel hizmetleri sunmalarının önünde hiçbir engel bulunmuyor.

Karşımıza çıkan bir diğer önemli eksik ise çoğu finansal kurumun müşterilerine risk anketlerini sadece bir defa uygulaması. Yatırımcıların risk ihtiyacı, finansal gücü veya hedefleri zaman içinde değişmektedir. Örneğin, yeni evlenen veya çocuk sahibi olan bir kişinin risk profili bir yıl öncesine göre büyük ölçüde değişebilir. Bu nedenle risk profili anketlerinin kişilerin yatırım vadesi boyuncu düzenli periyotlarla tekrarlanması gerekmektedir.

Peki kurumlar risk profilleme süreçlerini nasıl iyileştirebilirler? Artık Risk Kolay var! Öneriver yeni ürünü Risk Kolay ile yatırım stratejisi oluşturmada kilit rol oynayan risk profilleme süreçlerini kullanıcı dostu önyüzlerle hikayeleştirerek eşsiz bir deneyim sunuyor.

Kurum özelinde farklılaşan anket içeriği sayesinde kurumların kendilerine özel bir çözüm ile farklılaşmasını sağlayan Risk Kolay, sıradan risk profili belirleme süreçlerini yatırımcılar için eğlenceli bir hale dönüştürüyor. Yatırımcılara gündelik hayatlarında verdikleri finansal kararlar ile ilişkilendirebilecekleri sorular sorarak hem risk kapasitelerini hem de risk toleranslarını analiz ediyor. Bu sayede finans kurumlarının müşterilerini daha iyi tanımalarını sağlıyor.

Yatırımcıların risk profilleri zaman içinde değişeceği için Risk Kolay belirli periyotlarda yatırımcılara yeni sorular sorarak risk profillerini güncel tutuyor. Risk Kolay’ın bir başka hizmeti ise yatırımcıların portföy risklerini hesaplayarak risk profilleri ile karşılaştırması. Portföy riski ve risk profili puanı arasında uyumsuzluk olan yatırımcılar uyarılıyor. Böylece kurumlar, alabileceğinden farklı miktarda risk alan müşterilerini müşteri özelinde uyarabiliyor.

Yatırımcı risk profillemesi ile ilgili çalışmalarına hız kesmeden devam eden Risk Kolay, Türkiye’nin ilk risk profili oyununu da yakında hayata geçirerek risk profillemesindeki kullanıcı deneyimini bir üst seviyeye taşımayı planlıyor. Yatırımcıların hiçbir finansal bilgiye ihtiyaç duymadan oynayabilecekleri bu oyun sayesinde, yatırımcıların psikometrik risk profilleri ölçülebilecek.

Risk Kolay servis bazlı altyapısı sayesinde kurumların web sitelerine ve mobil uygulamalarına kolaylıkla entegre edilebiliyor. Bu sayede kurumlar bu yenilikçi hizmeti müşterilerine kendi ortamlarından sağlayabiliyorlar. Müşteriye dokunmanın, kişiye özel hizmetler sunmanın ve kullanıcı deneyiminin her zamankinden daha önemli olduğu günümüzde, Risk Kolay gibi ürünler sayesinde kurumlar müşterilerine kişiye özel hizmetler sunmakta bir adım öne geçebilecek.

Risk Kolay’la ilgili tüm detaylara riskkolay.oneriver.co adresinden ulaşabilirsiniz.

Haluk Özek
İnfina Yazılım A.Ş.
Öneriver Robo Danışmanlık Ürün Yöneticisi

Can Başar Polat
İnfina Yazılım A.Ş.
Öneriver Robo Danışmanlık Ürün Yönetici Yardımcısı